Hương sắc của hoa là do đâu?
Từ khóa tìm kiếm: Hãy Trả Lời Em Tại Sao? – Tập 1 – Arkady Leokum
Có điều kỳ cục là ta thường nhìn cây và ngắm nghía, chiêm ngưỡng hoa của nó nhưng ta lại chẳng thật sự xem xét cho kỹ hoa bao giờ. Nếu hỏi bạn: “Hoa là gì?”, chắc bạn sẽ trả lời: “Hoa là hoa, chớ là gì?” Hoặc bạn sẽ trả lời tỉ mỉ hơn: “Hoa là cái gì đó của cây, có màu sắc rực rỡ và có thể có hương thơm”. Câu trả lời đó hầu như sai.
Chẳng hạn ta nói “cánh hoa sơn thù du”, loài hoa nở vào mùa xuân. Thật ra, hoa này không có cánh. Cái màng bọc màu trắng trên cây “callas” cũng không phải là “hoa”. “Hoa” poinsettia là một thí dụ khác về màu sắc của “lá” chứ không phải là “hoa”. Trong khi ấy cái túm râu ở đầu mút lá cỏ lại chính cống là hoa. Và thông thường dễ thấy hơn: những sợi râu bắp là cái gì, đố bạn biết? Hoa của cây bắp đó. Thật là rắc rối!
Vâng, rắc rối thật! Nhưng với những nhà thảo mộc học thì lại đơn giản. Theo họ, hoa là một bộ phận của cây có chức năng sản xuất phấn hoặc thụ tinh – hoặc cả hai – để tạo ra hạt. Vậy thì chỉ có giống cây nào có thể tạo ra hạt thì mới có “hoa” thứ thiệt. Do đó, hoa huệ, hoa lay-ơn không phải là hoa mà chỉ là một dạng đặc biệt của… lá. Và chỉ những thành phần nào của cây có liên quan đến việc tạo hạt thì mới được coi là thành phần của hoa.
Thế còn hương và mùi của hoa là do đâu? Hoa tỏa ra hương hay mùi khi ở cánh hoa có một vài loại dầu đặc biệt. Dầu này được cây sản xuất ra như một thành phần trong quá trình tăng trưởng của nó. Loại dầu này có một hóa chất rất phức tạp. Trong những điều kiện nào đó bình chứa chất liệu rất phức tạp này bể ra, dầu bị phân tách ra và biến thành hơi lan tỏa ra rất lẹ. Khi quá trình này diễn ra, ta ngửi thấy mùi. Cần nói rõ: mùi có thể là thơm, có thể là hắc, thậm chí thúi như mùi hoa bản hạ chẳng hạn.
Mùi hương của hoa khác nhau tùy thuộc vào hóa chất và sự phức tạp của dầu bị bốc hơi. Bởi vậy, tuy cùng một thứ dầu của một cây, nhưng ở lá, ở vỏ, ở rễ, ở quả, ở hạt mỗi nơi đều tỏa ra cái mùi khác nhau. Chẳng hạn, từ hoa, lá, rễ, thậm chí hạt cam, ta có thể chiết ra được cùng một thứ dầu nhưng mùi hoa cam thì lại hoàn toàn khác hẳn với mùi vỏ cam.
Thế còn (màu) sắc của hoa? Anthocyanin là từ để chỉ thị chất phụ liệu khiến cho hoa có màu đỏ, xanh, tím… Các phụ liệu này tan trong dịch tế bào hoa. Những màu khác như vàng, lục thì lại do các phụ liệu khác như diệp lục tố, caroten… và không có hóa chất nào liên kết giữa chúng. Vậy màu sắc của hoa có thể được quy vào hai yếu tố cơ bản là Anthocyanin và plastids. Mỗi nhóm lại tạo ra một vài loại màu khác nhau.